Co oznacza bunt w Turcji

Od 31 maja Turcją wstrząsa rebelia: przypomina arabskie bunty, które obaliły czterech dyktatorów od 2011, czy nawet irański Zielony Ruch z 2009 roku, który doprowadził do wyboru reformatora na prezydenta w zeszłym tygodniu a może nawet ruch Occupy Wall Street, który miał znikome konsekwencje.

Władze Stambułu kazały matkom "zabrać dzieci do domów", lecz zamiast tego dołączyły one do protestów na placu Taksim.

Niepokoje te wskazują na ważne zmiany z poważnymi konsekwencjami. Turcja stała się krajem bardziej otwartym i liberalnym, w którym przywódcy podlegają demokratycznej weryfikacji. Jednak do jakiego stopnia te wypadki zmienią role islamu w Turcji zależy głównie od ekonomii.

Jednym z głównych osiągnięć Recepa Tayyipa Erdoğana i jego partii był iście chiński w stylu wzrost gospodarczy. Dochód na głowę podwoił się w ostatniej dekadzie, co zmieniło oblicze kraju. Odwiedzam Turcję regularnie od 1972 roku i na własne oczy miałem okazję zobaczyć, jak wzrost ten dotyka niemal każdego obszaru życia: od tego jak ludzie jedzą aż do ich poczucia narodowej tożsamości.

Ten niezwykły wzrost tłumaczy wzrastające poparcie dla AKP w ostatnich trzech wyborach, od 34 procent w 2002 roku do 46 procent w 2007 i nieco poniżej 50 procent w 2011. Tłumaczy także jak, po 90 latach dominacji armii, partia zdołała tą samą armię skontrolować.

W tym samym czasie dwa aspekty stały się jasne, w szczególności od czerwca 2011 roku i zagroziły pozycji Erdoğana.

Zależność od zagranicznych kredytów. Aby podtrzymać ciągłe wydatki na konsumpcję, tureckie banki zapożyczyły się na znaczne sumy zagranicą w szczególności w chętnych do pomocy bankach sunnickich muzułmanów. W rezultacie obecny deficyt tworzy tak wielkie zapotrzebowanie na kredyty, że sam sektor prywatny potrzebuje 221 miliardów dolarów w 2013 roku, czyli niemal 30 procent z liczącego 775 miliardów dolarów PKB kraju. Jeśli pieniądze przestaną do Turcji płynąć to zabawa się skończyła. Może się to skończyć załamaniem się giełdy, upadkiem waluty i końcem ekonomicznego cudu.

Erdoğan poucza rodziców: "Obserwuję was. Będziecie mieli przynajmniej trójkę dzieci".

Erdoğan i jego otomańska wizja władzy. Premier rozumie wybory – a w szczególności te z 2011 roku, gdy AKP zdobyła połowę głosów – jako carte blanche, pozwalającą mu robić co mu się tylko podoba aż do następnych wyborów. Daje upust swoim emocjom (wystarczy tylko przypomnieć jego konfrontację z Shimonem Peresem w 2009 roku), miesza się w najdrobniejsze sprawy (jego decyzja w sprawie miejskiego parku spowodowała obecne niepokoje), zajmuje się inżynierią społeczną (powiedział, że małżeństwa mają mieć trójkę lub więcej dzieci), angażuje Turcję w niepopularną zagraniczną interwencję (Syria) i demonizuje połowę elektoratu, która nie oddała na niego swojego głosu (nazywając ich pijakami kopulującymi w meczecie). Tego typu podejście dało mu poparcie niższych warstw społeczeństwa, ale przyczyniło się także do rosnącej liczby krytyków jego autorytarnego stylu wśród samych Turków jak i europejskich przywódców. Niemiecka kanclerz Angela Merkel oświadczyła, że jest "oburzona" niedawnymi starciami policji z demonstrantami.

Te dwa słabe punkty wskazują na wagę ekonomii w przyszłości Erdoğana, AKP i całego kraju, Jeśli finanse Turcji przetrwają te demonstracje, to islamistyczny program AKP będzie kontynuowany. Być może Erdoğan pozostanie przywódcą i zostanie prezydentem kraju o poszerzonych kompetencjach w przyszłym roku. Być może też jego partia znudzi się nim tak, jak stało się to z Margaret Thatcher w 1990 roku i zepchnie go na boczny tor na korzyść kogoś, kto będzie wprowadzał ten sam program bez prowokowania takiej wrogości.

Po dwóch tygodniach demonstracji stambulska giełda spadła o niemal 10 procent.

Jeśli jednak pieniądze opuszczą Turcję, jeśli zagraniczni inwestorzy udadzą się gdzie indziej i jeśli opiekunowie z Zatoki Perskiej ochłodzą gorące głowy w AKP, to wtedy demonstranci zakończą rządy partii i przerwą marsz w kierunku islamizacji i aplikowania islamskiego prawa. Walki wewnątrz partii, w szczególności między Erdoğanem a prezydentem Abdullahem Gülem lub w ramach ruchu islamistycznego, w szczególności między AKP a potężnym ruchem kierowanym przez Fethullaha Gülena, mogą osłabić islamistów. Co więcej, wielu nieislamistycznych wyborców, którzy głosowali na AKP z powodu jej rezultatów w dziedzinie ekonomii może opuścić partię.

Wskaźnik zatrudnienia spadł o 5 procent. Realne wydatki na konsumpcję spadły w pierwszym kwartale 2013 roku o 2 procent w stosunku do 2012. Od początku demonstracji stambulska giełda spadła o niemal 10 procent a stopy procentowe wzrosły o 50 procent. Aby ocenić przyszłość islamizmu w Turcji należy obserwować te wskaźniki.