[Tytuł w WT: Antysyjonista Gamal Abdel Nasser żyje nadal w Egipcie]
Gamal Abdel Nasser, charyzmatyczny przywódca Egiptu, zmarł dokładnie 50 lat temu. Gdy był u władzy przez osiemnaście lat, 1952-70, zdominował Bliski Wschód i nawet dzisiaj pozostaje w centrum uwagi.
 Bejruckie czasopismo "Al-Akhbar" ogłosiło 24 września, że "Pół wieku temu, po jego odejściu, ... Gamal Abdel Nasser jest przyszłością." |
Według wyszukiwarki Ngram od Google, od roku 1970 słowo "Nasserist" coraz częściej pojawia się w angielskojęzycznych książkach. W zeszłym tygodniu ogłoszono w artykule opublikowanym w libańskim czasopiśmie, że "Nasser jest przyszłością", nazwano go "nieśmiertelnym przywódcą" i ogłoszono, że dalej jest on "potrzebny, by zmierzyć się z obecnymi wyzwaniami, a jego pomysły i wybory nadal są źródłem świetnych rozwiązań, by mierzyć się z przyszłością".
 Nagłówek New York Times z 29 września, 1970. |
Po śmierci Nassera nagłówki New York Timesa zwięźle oddawały zarówno łagodne, pozytywne relacje, jakimi cieszył się wśród ludzi Zachodu, jak i ich wiarę w jego powszechną popularność wśród Arabów: "Osłabienie planów pokojowych", "Amerykańscy urzędnicy przewidują okres niestabilności na Bliskim Wschodzie", "Świat arabski w żałobie". Prawdziwa historia była jednak zupełnie inna - rządy Nassera przyniosły Egiptowi klęskę w postaci politycznego, gospodarczego i kulturowego upadku.
Nasser był 34-letnim pułkownikiem, gdy przejął władzę w wyniku zamachu stanu w 1952 roku i był pierwszym rdzennym Egipcjaninem, który rządził krajem od czasów faraonów. Miał ogromne ambicje, ale jego pomysły były niczym więcej niż urojeniami. Obalił on króla i ustanowił uciążliwe rządy wojskowe, które przetrwały 68 lat. Pozbył się wielkich właścicieli ziemskich i drobnych kupców, a następnie wypędził lewantyjskich przedsiębiorców - głównie Włochów, Greków i Libańczyków, którzy napędzali gospodarkę. Prześladował niewielką, ale dobrze prosperującą społeczność żydowską liczącą 75 000 osób, do tego stopnia, że obecnie składa się ona z 10 (w końcu policzonych) starszych kobiet.
Sprzymierzył się ze Związkiem Radzieckim, uprzemysłowił Egipt na wzór radziecki i rządził z brutalnością podobną do tej z czasów Stalina. Urzeczony mirażem objęcia kontroli nad wszystkimi krajami arabskojęzycznymi, Nasser zjednoczył się z niektórymi z nich i rozpoczął wojnę z innymi. Bardziej niż ktokolwiek inny wdrożył antysyjonizm jako podstawę życia politycznego na Bliskim Wschodzie i przekształcił kwestię uchodźców palestyńskich w palestyński irredentyzm. W międzyczasie rozpoczął Wojnę Sześciodniową w 1967 r. i posłał swoje siły zbrojne do walki, co okazało się największą porażką wojskową w historii.
Nasser okazał się mistrzem oszustwa. Udawał, że jest cywilem, jednocześnie przedłużając wojskowy monopol władzy nad sprawami gospodarczymi, bezpieczeństwa, ustawodawczymi i sądowymi. Narzucił socjalizm, który zarządzał autobusami miejskimi z dwiema klasami obsługi, wzbogacając jednocześnie swoich sprzymierzeńców. Jego udawana jedność z Syrią kryła w sobie bezwzględną chęć dominacji. Jego pozorna wrogość do islamistów maskowała nikczemną walkę o łupy.
Przybyłem do Egiptu kilka miesięcy po śmierci Nassera, w czerwcu 1971 roku. Był to ekscytujący czas, gdy jego następca, Anwar al-Sadat, otworzył kraj, ograniczając socjalizm, sowieckie powiązania i zagraniczne przygody. Każdy dzień był lepszy od poprzedniego.
A jednak Egipt nigdy nie uwolnił się od spuścizny Nassera. Reżim utrzymuje beztroską brutalność wobec dysydentów i zawziętą wrogością wobec Izraela, która przeczy traktatowi pokojowemu podpisanemu czterdzieści jeden lat temu. Kraj pozostaje w tyle pod względem ekonomicznym, z emerytowanymi oficerami wojskowymi ważniejszymi niż kiedykolwiek wcześniej, i nie jest w stanie sam się wyżywić ani produkować dóbr, których pragnie świat. Ludność licząca 100 milionów mieszkańców prawie w całości zamieszkuje 8 procent Egiptu, który obejmuje Dolinę Nilu i Deltę Nilu. Ciągła ekspansja na grunty rolne i perspektywa mniejszej ilości wody Nilu zapowiadają przyszłe kryzysy. Nawet sławna bawełna egipska już nie istnieje.
 Gdzie mieszkają Egipcjanie – przerażające zdjęcie z 2010 roku, wykonane przez NASA. |
W ten sposób Egipt stracił swój dawny status jako najważniejszy z dwudziestu arabskojęzycznych krajów, przesuwając się na dalszy plan.
Te nagłówki New York Timesa symbolizowały bezmyślność Zachodu wobec niezwykle złowrogiej natury rządów Nassera. Osłabienie planów pokojowych? Nie sądzę: tylko po Nasserze Sadat mógł wyrwać Egipt z jego niszczycielskiej konfrontacji z Izraelem. Okres niestabilności? Nie, śmierć Nassera usunęła najbardziej niszczący element tego regionu. Świat arabski w żałobie? Niektórzy tak, ale wielu innych poczuło ulgę.
Współczesna historia Egiptu potwierdza, że gdy kraj wpada w ręce despoty, powrót do normalności może trwać bardzo długo. Rosja, Chiny i Irak to kolejne przykłady z przeszłości, z kolei Wenezuela, Korea Północna i Iran to przykłady bardziej aktualne.
 Nasser czuje się komfortowo obok swojej bratniej duszy, Fidela Castro. |
Biorąc pod uwagę ponury bezruch Egiptu pod półwiekowym cieniem Gamala Abdela Nassera, pesymistycznie przewiduję, że za kolejne pięćdziesiąt lat Egipt, w 2070 roku, będzie nadal cierpiał pod jego wpływem. Władcy przyjdą, władcy odejdą, nie mogąc złamać granic, które zostały wyznaczone tak dawno temu.
Daniel Pipes (DanielPipes.org, @DanielPipes) jest prezesem Forum Bliskowschodniego. © 2020 by Daniel Pipes. Wszystkie prawa zastrzeżone.
Dodatek z 28 września: (1) Zaliczam Nassera do mojej listy najbardziej znaczących polityków Bliskiego Wschodu z XX wieku, gdzie każdy z nich założył nowe państwo: Atatürk (Turcja), Ibn Saud (Arabia Saudyjska), David Ben Gurion (Izrael), Gamal Abdel Nasser (niepodległy Egipt) i Khomeini (Islamski Iran).
(2) Na szczęście cięgi, które zebrał w 1967 roku zdyskredytowały Nassera wśród młodych Egipcjan, którzy dzisiaj postrzegają jego rządy jako "wiek porażek". Z drugiej strony zauważamy, że monarchia jest przywoływana (jak wyraził się historyk Tarek Osman) jako "liberalna, olśniewająca, kosmopolityczna".
(3) Obecny prezydent Egiptu, Abdel-Fattah Al-Sisi, potwierdził, że reżim pozostaje ograniczony dziedzictwem Nassera, gdy w 2018 r. świętował pamięć Nassera jako bojownika o sprawiedliwość społeczną, wolną edukację i darmową opiekę zdrowotną oraz jako "przywódcę niepodległości narodowej, który umieścił Egipt w centrum uwagi międzynarodowej".
(4) Moje inne teksty na temat Nassera obejmują kilka recenzji książek:
- Recenzja "Nasser's Blessed Movement: Egypt's Free Officers and the July Revolution" przez Joela Gordona. Orbis, Wiosna 1993.
- Recenzja "Nasser: The Final Years" przez Abdela Magida Farida. Middle East Quarterly, Czerwiec 1995.
- Recenzja "Ike's Gamble: America's Rise to Dominance in the Middle East" przez Michaela Dorana. Middle East Quarterly, Wiosna 2017.
